BAJETI YA MWAKA 2025/26: DIRA, MAFANIKIO NA MITAZAMO MBADALA

Bajeti ya mwaka wa fedha 2025/26 imewasilishwa rasmi bungeni na Waziri wa Fedha, Dkt. Mwigulu Lameck Nchemba, mnamo Juni 12, 2025, ikiwa ni ya mwisho katika utekelezaji wa Mpango wa Tatu wa Maendeleo wa Taifa wa Miaka Mitano (2021/22 – 2025/26).

Bajeti hii si tu inahitimisha awamu ya utekelezaji wa mipango ya maendeleo, bali pia inafungua ukurasa mpya wa kisiasa kuelekea Uchaguzi Mkuu wa Oktoba 2025. Katika makala hii, tunafanya uchambuzi wa kina kuhusu bajeti hiyo katika vipengele vya kisera, kiuchumi, kijamii na kisiasa.

Mapato na Uhimilivu wa Bajeti

Katika kipindi cha Julai 2024 hadi Mei 2025, Serikali ilikuwa imekusanya TZS trilioni 45.07 kati ya lengo la TZS trilioni 50.29 – sawa na asilimia 89.6. TRA kwa upande wake imekusanya asilimia 91.3 ya lengo, jambo linaloonesha kuimarika kwa mifumo ya mapato ya ndani.

Matumizi ya Serikali yalifikia TZS trilioni 42.9 hadi Mei, sawa na asilimia 85.3 ya matumizi yote. Utekelezaji huu unathibitisha kuwepo kwa nidhamu ya matumizi, huku changamoto zikiendelea kujitokeza katika kasi ya utekelezaji wa miradi ya maendeleo.

Deni la Taifa: Himilivu kwa Viwango vya Kimataifa

Hadi Aprili 2025, deni la Serikali lilikuwa TZS trilioni 107.7, sawa na asilimia 40.3 ya Pato la Taifa. Kwa mujibu wa viwango vya kimataifa (ambapo ukomo ni asilimia 55), deni hili ni himilivu. Hata hivyo, Serikali inasisitiza umuhimu wa kuhakikisha mikopo yote inaelekezwa kwenye miradi ya kimkakati yenye tija.

Miundombinu na Nishati: Sekta Zinazoongoza kwa Uwekezaji

Mradi wa Umeme wa Julius Nyerere (JNHPP), ujenzi wa reli ya kisasa (SGR), barabara kupitia TARURA na bandari ni maeneo ya vipaumbele vya kimkakati katika bajeti hii. Kwa mfano, SGR tayari imeanza kutoa huduma kwa mamilioni ya Watanzania.

Pamoja na hayo, Serikali imetimiza ahadi ya kusambaza umeme kwenye kila kijiji nchini. Aidha, kuzinduliwa kwa Mkakati wa Taifa wa Nishati Safi ya Kupikia kwa miaka 10 ni hatua kubwa ya kimazingira na kiafya.

Huduma za Jamii: Elimu Bila Ada na Vifaa vya Kisasa Hospitalini

Bajeti ya elimu bila ada imeongezwa hadi TZS trilioni 1.3, huku zaidi ya wanafunzi 245,000 wakipata mikopo ya elimu ya juu. Sekta ya afya imeimarika kupitia ujenzi wa vituo vipya, huduma za dharura na ununuzi wa vifaa vya kisasa vya uchunguzi (MRI, CT Scan, PET Scan).

Kilimo, Maji na Viwanda: Mchango wa Sekta ya Uzalishaji

Sekta ya kilimo imewezeshwa kupitia kuongeza hifadhi ya chakula hadi tani 700,000, uendelezaji wa kilimo cha umwagiliaji (hekta 960,000) na utoaji wa ruzuku ya mbolea ya zaidi ya TZS bilioni 700. Huduma ya maji imeimarika kufikia asilimia 83 vijijini na asilimia 91.6 mijini.

Muktadha wa Kisiasa: Bajeti ya Mwisho Kabla ya Uchaguzi Mkuu

Bajeti hii inatoa fursa kwa Serikali ya Awamu ya Sita chini ya Rais Samia Suluhu Hassan kueleza mafanikio yake kwa lugha ya vitendo. Kauli kama “Tanzania ya MAMA inameremeta” na “Ushindi ni mapema” zinaibeba bajeti hii kisiasa kama nyenzo ya kutafuta ridhaa ya wananchi kwa mara nyingine.

Waziri pia alitahadharisha kuhusu uwepo wa baadhi ya mashirika au makundi yenye ajenda fiche zinazoathiri ustawi wa kisiasa, hasa kuelekea uchaguzi.

Changamoto na Mapendekezo

Ufanisi wa matumizi ya maendeleo bado uko chini ya asilimia 100. Serikali inapaswa kuongeza kasi ya utekelezaji.

Ukusanyaji wa mapato yasiyo ya kodi** umefikia asilimia 77.4. Taasisi zinazohusika zinapaswa kuongeza ubunifu na ufanisi wa ukusanyaji.

Mikopo ya masharti ya kibiashara inapaswa kuchukuliwa kwa tahadhari, ikiambatana na tathmini ya kina ya miradi inayofadhiliwa.

Hitimisho: Bajeti ya Maendeleo

Bajeti ya mwaka 2025/26 ni kielelezo cha msimamo wa Serikali ya Awamu ya Sita katika kujenga uchumi imara na wa kisasa. Ikiwa ni ya mwisho kabla ya uchaguzi mkuu, bajeti hii inatuma ujumbe wa matumaini na maendeleo ya kweli kwa Watanzania wote.

Iwapo utekelezaji wake utaendeshwa kwa ufanisi, nidhamu na ushirikishwaji, basi Tanzania inasonga mbele kuelekea taifa lenye uchumi wa kati unaotegemea rasilimali zake kwa maendeleo endelevu.

Mwisho

Thomas Joel Kibwana ni mchambuzi wa masuala ya kisiasa. Anapatikana kupitia: [email protected]